De productie en verbranding van steenkool, aardolie en gas veroorzaakt in Europa ongeveer drie kwart van de uitstoot van broeikasgassen. De belangrijkste zijn CO2 en methaan. Ze verstoren het klimaat. Deze schade wordt te weinig verrekend in de prijs van fossiele energie.
Europa wil de uitstoot van broeikasgassen verminderen, onder meer door de vervuiler te laten betalen voor zijn uitstoot.
Eind april 2023 keurden het Europees Parlement en de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders daarvoor nieuwe klimaatwetgeving goed. Het "Fit for 55"-pakket moet de Europese koolstofuitstoot tegen 2030 met 55 procent verminderen ten opzichte van 1990. Een deel van die reductie is nu al bereikt (zie De vooruitgang van de EU op weg naar de klimaatdoelstellingen) maar er is meer nodig. Bovendien wil Europa in 2050 klimaatneutraal zijn. Dat is een hele uitdaging, maar niet onmogelijk met extra inspanningen.
We mogen zeker niet uit het oog verliezen dat maatregelen om een ontsporing van het klimaat te voorkomen ook andere voordelen met zich meebrengen. We zullen minder ziek worden door slechte luchtkwaliteit. Ook worden we minder afhankelijk van onbetrouwbare buitenlandse leveranciers van fossiele energie. Dat verlaagt het risico op extreme prijsschokken zoals we in 2022 meemaakten voor gas.
Emissiehandel: de hoeksteen van het Europese klimaatbeleid.
De Europese Unie heeft sinds 2005 een emissiehandelssysteem (ETS): de elektriciteitsproducenten en de zware industrie mogen alleen CO2 uitstoten waarvoor ze rechten hebben. Elk jaar brengt Europa een aantal uitstootrechten op de markt, een deel via veiling en een deel kosteloos.
De elektriciteitsproducenten en de bedrijven uit de zware industrie kunnen de uitstootrechten met elkaar verhandelen. De prijs volgt het spel van vraag en aanbod. Europa zorgt ervoor dat het aantal beschikbare uitstootrechten elk jaar vermindert. Het is dus logisch dat de prijs van de uitstootrechten de afgelopen jaren steeg. In februari 2023 betaalden de elektriciteitsproducenten en de zware industrie voor het eerst meer dan 100 euro per ton CO2-uitstoot. Maar de prijs is variabel en daalt als de economie slabakt.
Ook luchtvaartmaatschappijen moeten jaarlijks uitstootrechten indienen om hun uitstoot te dekken. Maar ze krijgen de meeste uitstootrechten gewoon gratis. Ook vallen alleen vluchten binnen de Europese Economische Ruimte onder het ETS. Dat zijn de lidstaten van de Europese Unie + IJsland, Liechtenstein en Noorwegen.
Uitbreiding van de bestaande emissiehandel (ETS 1)
De nieuwe Europese regelgeving breidt het huidige ETS-systeem uit. Tegen 2026 zal de scheepvaart volledig onder het emissiehandelssysteem vallen. De gratis uitstootrechten voor de luchtvaart verdwijnen geleidelijk tegen 2026.
Europa zal het aantal beschikbare uitstootrechten op de markt sneller verminderen en de gratis CO2-rechten voor de industrie vanaf 2026 afbouwen. Dat kan de prijs van CO2 de hoogte in duwen. Hoe hoog? Zoveel als nodig is om te zorgen voor 62 procent minder uitstoot (in 2030 t.o.v. 2005) in de sectoren die onder het ETS 1 vallen.
Om ‘oneerlijke’ concurrentie door invoer te vermijden, komt er vanaf 2026 geleidelijk aan een steeds hogere koolstoftaks op de invoer van ijzer, staal, cement, meststoffen, elektriciteit en waterstof van buiten Europa.
Welke gevolgen kan een hogere koolstofprijs in het ETS 1 hebben voor de productie van elektriciteit?
Wellicht zorgt een hogere koolstofprijs er op korte termijn vooral voor dat het gebruik van steen- en bruinkool snel afneemt. In Duitsland en zeker in Polen hebben steenkool en bruinkool nog een belangrijk aandeel in de productie van elektriciteit.
In alle landen wordt een sterke groei verwacht van hernieuwbare energie, vooral uit wind en zon.
Vooral Frankrijk blijft ook inzetten op kernenergie. Kerncentrales leveren koolstofarme elektriciteit, maar de bouw van nieuwe centrales is niet bepaald goedkoop.
Is elektriciteit uit zon- en wind duurder dan elektriciteit uit klassieke centrales?
De prijzen voor elektriciteit uit wind en vooral uit zon hebben de afgelopen 15 jaar een heuse duikvlucht genomen. Daardoor haalde Europa in 2022 voor het eerst meer elektriciteit uit zon en wind dan uit gas of steenkool. Daarover kan je meer lezen in dit artikel: www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/06/19
Bovendien worden wind- en zonne-energie nog altijd goedkoper zodat de prijzen die we zullen betalen voor schone elektriciteit niet uit de hand hoeven te lopen. Maar daarvoor is het wel best dat we deze goedkope elektriciteit in eigen land kunnen produceren.
We zullen in de toekomst steeds meer gebruik maken van elektriciteit, ook voor vervoer en verwarming. Een versterking van het elektriciteitsnet is daarvoor nodig. Ook is er meer capaciteit nodig om elektriciteit uit variabele hernieuwbare bronnen tijdelijk op te slaan. Denk bijvoorbeeld aan pompcentrales en batterijen. De omschakeling naar elektriciteit vergt dus investeringen.
Er zijn nog andere klippen te nemen. Kostprijs is zeker niet het enige dat bepaalt hoeveel elektriciteit we hier bij ons uit hernieuwbare bronnen halen.
Voor het transport van elektriciteit van windturbines op zee of voor invoer van elektriciteit uit bijvoorbeeld wind of waterkracht zijn nieuwe hoogspanningslijnen nodig. Het Ventilusproject toont dat dit aanleiding geeft tot controverse.
Voor de bouw van grote windturbines op land is het zoeken naar geschikte plaatsen in het dichtbebouwde Vlaanderen. Vaak zijn er jarenlange procedureslagen voor er vergunningen komen. De lange procedures zijn in veel Europese landen een probleem. Dat blijkt uit dit interessante artikel (Engelstalig)
www.energymonitor.ai/sectors/power/could-too-much-permitting-reform-hurt-eu-renewables/
Voor kleine zonnepaneleninstallaties zijn er weinig hindernissen. Iedereen kan best zonnepanelen op zijn eigen dak leggen. Zo offeren we geen schaarse open ruimte en landbouwgrond op. Je kan bovendien geld sparen met eigen zonnepanelen. Je doet er wel goed aan de elektriciteit van je zonnepanelen zo veel mogelijk onmiddellijk zelf te verbruiken. Zodra je een digitale meter hebt is de regel namelijk: hoe hoger je zelfverbruik, hoe lager je energiefactuur. Dat legden we al uit in Voor wie zijn nieuwe zonnepanelen interessant?
Nieuwe emissiehandel voor wegtransport en gebouwen (ETS 2)
Vanaf 2027 zet Europa een tweede handelssysteem op voor koolstofuitstoot van wegtransport en de verwarming van gebouwen. Uitstel tot 2028 is mogelijk als de energieprijzen bijzonder hoog zouden zijn.
Brandstofleveranciers zullen moeten betalen voor CO2-emissies. Tot 2030 is er een prijsplafond van 45 euro per ton CO2.
De grootste verbruikers van fossiele energie vinden we bij de hoogste inkomens. Maar het aandeel van energie voor transport en gebouwenverwarming in de totale bestedingen van armere gezinnen is hoger dan dat van rijkere gezinnen. Europa stopt daarom een deel de opbrengsten van de nieuwe koolstofmarkt in een sociaal klimaatfonds dat steun zal verlenen aan de kwetsbaarste gezinnen en moet helpen bij de financiering van investeringen in duurzame verwarming en schonere mobiliteit. Maar wie welke steun krijgt uit het nieuwe sociaal klimaatfonds, dat moeten onze eigen overheden nog bepalen.
Voert het ETS 2 een koolstofbelasting in?
Je mag emissiehandel niet verwarren met een koolstofbelasting. Zowel een koolstofbelasting als emissiehandel zetten vervuilers aan om hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen maar er zijn verschillen.
Koolstofbelastingen bieden zekerheid over emissieprijzen, terwijl een emissiehandel zekerheid biedt over de hoeveelheid emissie.
Het tarief van een belasting staat vooraf vast, de prijs van een uitstootrecht varieert.
Zal ETS ervoor zorgen dat de beoogde uitstootreductie van broeikasgassen in Europa bereikt wordt?
Ja, want een emissiehandelssysteem voert een plafond in voor de uitstoot. De prijs voor emissierechten blijft stijgen tot de beoogde uitstootreductie is bereikt. Maar door het prijsplafond tot 2030 in ETS 2 van 45 euro per ton CO2 is het minder zeker dat de uitstoot al meteen voldoende zal dalen.
Hoe zullen wij de evolutie naar een klimaatneutraal Europa merken in ons dagelijks leven?
Het mag duidelijk zijn: we nemen geleidelijk afscheid van fossiele energie. Europa heeft het pad daartoe uitgetekend en een prijs op CO2-emissies is daar een onderdeel van. Het is een stimulans voor minder verspilling, voor meer efficiëntie én voor koolstofarme energie.
Uiteindelijk zullen we ook voor de verwarming van onze huizen en voor vervoer afstappen van fossiele energie. Soms zal je daartoe verplicht zijn. Je zal in Vlaanderen bijvoorbeeld niet meer mogen verwarmen met fossiele energie als je een nieuwe woning bouwt (vergunnningsaanvragen vanaf 2025). Na 2035 zal niemand in Europa nog een klassieke auto met verbrandingsmotor kunnen kopen.
Wie zal de gevolgen van de aangescherpte emissiehandel voelen?
Zowel voor de fossiele bedrijven als voor de consumenten zijn er gevolgen.
Een prijs voor vervuilende CO2-emissies zet aan om op zoek te gaan naar energiebesparingen en koolstofarme alternatieven. We zullen allen samen minder fossiele energie verbruiken. De omzet van bedrijven die steenkool, olie of gas ontginnen, bewerken en/of verkopen zal dus afnemen.
Fossiele bedrijven zullen de prijs die ze betalen voor uitstootrechten proberen door te rekenen. Energie zal voor de consument altijd duurder zijn als er een koolstofprijs is dan zonder koolstofprijs. Maar dit betekent niet automatisch dat de consument meer zal betalen voor zijn energie dan vandaag. De prijs voor fossiele energie wordt uiteindelijk voor een belangrijk deel bepaald door vraag en aanbod op de wereldmarkt. Een daling van de vraag naar fossiele energie kan de prijzen drukken. Het Internationaal Energie Agentschap voorspelt voor het eerst dat zo’n daling er aankomt. Zie www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2022
De overschakeling naar duurzame elektriciteit voor verwarming en vervoer vergt natuurlijk ook investeringen door de consumenten. Veel mensen maken zich zorgen over de hoge aankoopprijzen voor elektrische auto’s. Wellicht houden ze te weinig rekening met het goedkopere gebruik (energie, onderhoud, belastingen). Het is waar dat je de hogere aankoopprijs alleen terugwint als je jaarlijks vrij veel kilometers rijdt. Maar wie zijn auto weinig gebruikt, mag hopen dat innovatie en massaproductie de aankoopprijzen van elektrische auto’s zal drukken. Ook breidt het aanbod aan deelauto’s uit. Gebruik jij je (tweede) auto weinig? Je kan in Sijsele al een elektrische deelauto vinden. Lees er meer over in ontdek-de-nieuwe-elektrische-deelautos-in-sijsele.
Heeft het zin dat Europa klimaatneutraal wil worden als niet alle landen even snel hun uitstoot verminderen?
Het broeikasgas CO2 blijft zeer lang in de lucht hangen, voor een deel zelfs duizenden jaren. Onze vroege industrialisatie was gebaseerd op steenkool en heeft in het verleden al veel CO2 de lucht ingeblazen. Die uitstoot zal nog lange tijd opwarming veroorzaken. Het is dus billijk dat Europa het voortouw neemt en tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent wil worden. Het Europese voorbeeld kan andere landen die nog achterblijven inspireren om ook een tandje hoger te schakelen. Dat is nodig want de Europese uitstoot is vandaag maar een beperkt deel meer van de totale uitstoot in de wereld.
De Europese Commissie hoopt dat investeringen in renovaties en duurzame technologieën zullen zorgen voor banen en economische groei. Europese bedrijven kunnen pioniers worden op het gebied van groene technologieën die ze kunnen exporteren naar de rest van de wereld. Maar vergis je niet: eigenlijk moeten we ons haasten om de Verenigde Staten en China bij te benen.
Waarom zijn nieuwe klimaatmaatregelen dringend nodig?
Alleen extra reducties van de uitstoot kunnen voorkomen dat de klimaatverstoring uit de hand loopt en onze welvaart en welzijn bedreigt. Nu al zien we onder meer mislukte oogsten als gevolg van de klimaatopwarming. Over de gevolgen voor de voedselprijzen kan je meer lezen op vrt-nws:
waarom-swingen-de-voedingsprijzen-de-pan-uit
Je zou het dus ook zo kunnen zien: een koolstofprijs voor fossiele energie is nodig om schaarste en nog hogere prijzen voor (onder meer) voedsel te vermijden.
We investeren in een betere toekomst door klimaatneutraal te worden.
Wil je meer weten over het Europese klimaatbeleid?
Voor een overzichtelijk schema in het Nederlands over de hervorming van het ETS kan je kijken op:
www.consilium.europa.eu/nl/infographics/fit-for-55-eu-emissions-trading-system
(dit artikel is laatst aangepast op 3 mei 2024)
